Vrouwenschaak (deel 2): Zeg niet te gauw, het is maar een vrouw!

Eva Baekelant en Laura SaligoOké, de laatste tijd lijkt de emancipatie zich ook in het schaken door te zetten. We kunnen moeilijk ontkennen dat Eva Baekelant wel met de jongenstop meegroeit, en met haar een hele generatie meisjes, die het immers tegen haar op moeten nemen om de prijs van eerste meisje te bemachtigen.

Maar die generatie is nog jong, en ik vrees dat ik mezelf eerder als realist dan als pessimist moet beschouwen als ik zeg dat dat groepje meisjes dat consequent het bovenste derde van de tabel bevrouwt, nog wel zal uitdunnen. De puberteit staat immers voor de deur…

“Eens schaken in het bloed zit, krijg je het er met geen stokken meer uit”

De puberteit. Één van de redenen waarom vrouwen gemiddeld gezien zwakker zijn dan mannen? In de puberteit ontstaan andere interesses, bezigheden vaak veel aantrekkelijker dan een namiddag of een avond in een duf schaaklokaal. Fuifjes, jongens, nagels lakken. Vriendinnen. Maar natuurlijk, ik hoor het u al denken, jongens hebben ook een puberteit. Dat is geen privilege van die helft van de mensen die met een vlechtje in hun haar geboren zijn.

Alleen begint de puberteit bij de oestrogeen-mensen vroeger dan bij het testosterongedeelte van de bevolking. En hoe later de storende factoren in het leven komen, hoe meer kans het schaken al gehad heeft om zich diep in de speler te wortelen. Eens het schaken in het bloed zit, krijg je het er met geen stokken meer uit.

Bovendien ben ik van mening dat bij mannen eerder in de aard van het beestje zit om zich 100% te kunnen toeleggen op iets, om als het ware bezeten te zijn. Dit klinkt misschien een beetje uit de lucht gegrepen, maar als we teruggaan naar de oertijd, kunnen we deze stelling gemakkelijk staven: mannen hielden zich bezig met de jacht, en met de jacht alleen, terwijl vrouwen zich met het huishouden bezig hielden. Waar het leven van de man zich tot jagen, paren, eten, drinken en slapen beperkte, was een vrouwenleven met koken, opvoeden, sociale contacten onderhouden, winkelen (a.k.a. eten zoeken aan struiken en bomen), paren, eten, drinken en slapen een stuk veelzijdiger.

Hoewel mijn trots feministische kantje moeite heeft om mannen en vrouwen als fundamenteel anders te aanzien, rijst nu toch de vraag: ligt daar het verschil tussen schakers en schaaksters?

Wetenschappelijke testen tonen in elk geval aan dat mannen en vrouwen andere delen van de hersenen gebruiken om eenzelfde opdracht te volbrengen. Wat die testen niet uitwijzen, is of dat verschil in nature of in nurture ligt. Dat wil zeggen: is dat verschil de schuld van de jagers/voedselverzamelaars, of van de opvoedkundigen?

PolgarLaszlo Polgar, bekend van zijn drie dochters, beweert (en bewijst?) het tweede. Van jongs af aan voedt hij zijn dochters met de schaaklepel, een opvoeding die voor de rest voornamelijk jongens te beurt valt, en daarmee schiet hij duidelijk de hoofdvogel af: Judith (foto@David Llada), die als jongste van de drie het minst obstakels op haar weg is tegengekomen, schopt het tot de top 10 van de wereld, en ook Susan en Sophia gooien hoge ogen. Susan heeft nochtans veel tegenkanting gekend, als (vaak onwillekeurig, als klein meisje gemanaged door haar vader) voorvechter van evenwaardig vrouwenschaak. Ze heeft jaren moeten vechten voor het recht op thuisonderwijs, werd scheef bekeken omdat ze liever in gemengde tornooien speelde dan in vrouwentornooien… Waren de omstandigheden iets idealer geweest, flankeerde ze misschien haar zusje wel in de top 10!

Het fenomeen Polgar hoeft natuurlijk geen sluitend bewijs te vormen dat de verschillen tussen mannen en vrouwen overroepen zijn. Mannen en vrouwen vormen een continuüm en de verschillen zijn slechts tendensen. Zo lopen er ook mannen met een hoge stem rond op deze aarde, en mannen met borstjes, net zoals er vrouwen zijn zonder borstjes (een niet nader genoemde Waalse tennisster dankt er de helft van haar bekendheid aan), vrouwen met een heel diepe stem en vrouwen met baardgroei. Is goed kunnen schaken dan de mentale baardgroei van een vrouw? De blindschakers onder ons beleven nu wellicht plezierige momenten bij het zich voorstellen van Judith Polgar met een baard. Ter informatie: in mijn hoofd is het een talibanbaard geworden.

Dus waarom vrouwen gemiddeld gezien minder goed zijn in schaken dan mannen? Ik durf me er niet over uit te spreken. Als zelfs psychologen en neurologen en ander wetenschappelijk gespuis het er niet uit lijken te geraken, waarom zou een klein linguïstje als ik dan pretenderen het antwoord op de vraag over het kip en het ei te kennen? Schoenmaker, blijf bij uw leest!

DegrandeMaar toch blijft het een beetje steken; als schakende vrouw word je maar al te vaak met de vraag geconfronteerd. Een mooie uitleg die ik dan altijd vermeld, is die dat het aantal vrouwen dat schaakt, veel lager is dan het aantal schakende mannen. En dat het dus logisch is dat er minder kans is op toppers bij de vrouwen. Maar dan rijst de vraag waarom er minder vrouwen zijn in het schaken. En bij die vraag zucht ik diep en teleurgesteld, omdat ik het antwoord niet ken en omdat ik het ook graag anders had gezien.

Maar we laten het niet aan ons hart komen, wij, de vrouwen die het wél aandurven om met de stukken te schuiven. Elk individueel slaan we de stukken van het bord, met één duidelijk doel voor ogen: partij na partij de tegenstander, man of vrouw, te verslaan. Zodat we de zin “vrouwen kunnen niet schaken” nooit ofte nimmer meer hoeven te horen. Emancipatie in de schaakwereld!

Maar vrees niet, mijne heren, ook u bent gebaat bij het verbannen van de minderwaardigheid van schakende vrouwen. Ik herinner mij dat ik ooit, per ongeluk, zeg maar, won van een zekere T.M., en dat de arme jongen daar een jaar later nog steeds voor geplaagd werd door zijn clubgenoten. Dankzij de Grote Emancipatiestrijd zal u niet meer hoeven te sidderen en te beven wanneer u voor een vrouw plaats neemt; verliezen van Mieke met een rating van 1728 zal een even grote schande zijn als verliezen van Jan met een rating van 1728. Zeg niet te gauw, het is maar een vrouw!

  1. Gonzo
    Gonzo09-10-2009

    Vroeger toen Hein Donner nog leefde, was het allemaal veel eenvoudiger.Volgens hem konden vrouwen niet alleen niet schaken, maar ook niet schrijven en schilderen. De wereld was mooi overzichtelijk.Helaas kwam toen die Polgar met zijn rare idee.En wij zitten er maar weer mee…

  2. Theo
    Theo09-10-2009

    Persoonlijk vind ik gemiddeldes maar onbelangrijk. Vrouwen zijn dan wel “gemiddeld” zwakker in schaken dan mannen, maar procentueel zijn er dan ook veel minder vrouwen, he? En ze hebben niet die jarenlange, decennialange coaching en opleiding die de mannen hadden.
    Ikzelf heb al verschillende malen verloren van vrouwen en vind dat helemaal geen schande! Al moet ik toegeven dat ik het psychologisch iets minder makkelijk vind om me te concentreren met zo’n “lekker ding” voor mij!! 😉 Eigenlijk is dat niet eerlijk… 😉
    Gemiddeld zwakkere schakende vrouwen…hmmm…
    Neem nu bvb een Kosteniuk, of zelfs een Skripchenko, Stefanova, …. die vegen gewoon de vloer met 99% van de schakende mannen hier in ons Belgenland! (en daarbuiten) Om maar een vergelijking te maken.
    Er zijn vrouwen die weldegelijk sterk schaken!
    En daarnaast zijn er ook heel veel mannen die er maar een potje van maken…

  3. pieter
    pieter10-10-2009

    @ de commentaar van gonzo : toen bobby fischer nog leefde was het anders ook wel duidelijk, bewijst het onderstaande filmpje 😀
    http://www.youtube.com/watch?v=jdA7I9nPhSU

    Hilarisch toch ..

  4. Fideel
    Fideel10-10-2009

    Ik verval hier onvermijdelijk in stereotypen en benadruk dat je iedere persoon op zich moet bekijken, maar volgens mij ligt een deel van de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de schaakwereld aan een geslachtsgebonden verschil in denk/levenswijze. Rationaliteit heeft voor zover ik weet altijd een eerder mannelijke connotatie gehad, terwijl het gevoelsmatige als vrouwelijk wordt beschouwd. Daar zit volgens mij een kern van waarheid in als je bijvoorbeeld kijkt naar het aantal vrouwen in een studierichting als burgerlijk ingenieur en het aantal mannen in menswetenschappelijke richtingen. En schaken ligt uiteraard dichter bij exacte wetenschappen, die nogal vaak een mannenbastion zijn.

  5. Gonzo
    Gonzo10-10-2009

    Ah, volgens Fischer kunnen vrouwen dus ook niet koken. Haha. Er blijft niet veel over.

  6. Lolbroek
    Lolbroek14-10-2009

    @Fideel: In Duitsland zijn 60% van de eerstejaars burgerlijk ingenieur vrouwen. Het zijn simpele vooroordelen: schaken is voor nerds, voor wiskunde-geeks, burgerlijk is moeilijk, je moet goed wiskunde kunnen, mannen zijn beter in wiskunde, het past vrouwen beter een “zacht” beroep te kiezen… Die dingen zitten echt nog ingebakken in onze mentaliteit, wat best beangstigend is: driekwart eeuw nadat iedereen het er over eens is dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn en dat op enkele details na onze talenten dezelfde zijn, blijven beroeps-, hobby- en levenskeuzes toch nog gedeeltelijk bepaald door onjuiste vooroordelen. Uitermate jammer, maar het enige wat je kan doen is bvb. hippe vrouwen mannendingen laten doen (een astronaute! :D), en hippe mannen vrouwendingen laten doen (en neen, ik heb het niet over queer eye for the straight guy ;). En dat dan breed uitsmeren in de media natuurlijk…

Geef een reactie

Je moet aangemeld zijn om een reactie te geven.