De Indiër Viswanathan Anand vestigt een uniek record: 19 jaar nadat Anand zich voor het eerst kwalificeerde voor een WK-match, toen als uitdager van Kasparov, kruisen hij en Carlsen in het najaar de degens voor een tweede keer. Glen De Schampheleire volgde voor ons het kandidatentoernooi in Khanty-Mansiysk…

Photos © Vadim Lavrenko, Kirill Merkuryev & Anastasiya Karlovich courtesy of the official website

Uit de kist

Het is een ongeschreven wet in elke sport: na de 40 is je carrière op het topniveau wel over. Wie dat niet inziet, draait zichzelf een rad voor de ogen of doet aan bezigheidstherapie. Bij schaken is het net zo. Het verschil met andere sporten echter, zo merkte J.H Donner op, is dat de stukken niet onmiddellijk in de doos moeten. Als schaakspeler kan je best nog een eindje meedraaien in het circuit vooraleer een carrièrewissel naar de schaakjournalistiek of politiek. Pientere lezers zullen ongetwijfeld Victor Kortsjnoi opwerpen als het sprekende tegenbewijs van deze hierboven geformuleerde these, maar een dergelijke rebel onderwerpt zich niet aan klassieke conventies en geldt op die manier als de spreekwoordelijke uitzondering.

Maar dat deze regel door heel wat spelers onderschreven wordt, is wel duidelijk. Op geen enkel pre-toernooiprognose prijkte Viswanathan Anand in de top 3 van een lijstje. Nochtans won de 44-jarige Indiër het kandidatentoernooi in Khanty-Mansiysk met overmacht. De laatste jaren kon de wereldkampioen in bijna geen enkel toernooi zijn autoriteit tonen. De Grenke Chess Classic in Baden-Baden (2013) was een zeldzame uitzondering.

In 2012 sloeg Anand met moeite een aanval van de relatieve outsider Boris Gelfand op de hoogste troon af. En in november vorig jaar moest Anand in zijn thuisstad Chennai uiteindelijk het hoofd buigen voor zijn jonge uitdager Magnus Carlsen. De match werd wereldwijd gerapporteerd in allerlei media omwille van het mooie plaatje: de ervaren krijger probeert de ambitieuze jonge wolf af te weren. Het leek wel in de sterren geschreven te staan: de WK-match zou Anands zwanenzang worden, waarna hij met opgeheven hoofd de arena kon verlaten. En om de symmetrie nog perfecter te maken: dat afscheid van de sport zou gebeuren op ongeveer hetzelfde moment als die andere Indische legende, de cricketster Sachin Tendulkar.

Maar tijdens het kandidatentoernooi in Khanty-Mansiysk, dat de afgelopen weken gehouden werd, verbaasde Anand vriend en vijand. Vishy toonde over de lengte van het toernooi (14 ronden) het beste en vooral het meest degelijke schaak. Hij kwam nooit in gevaar en greep de kansen die hij kreeg. Anand finishte met een straffe 8,5 uit 14 en liet de rest van het veld 2 punten achter zich.

Topfavorieten stellen teleur

Anands leiderpositie was vrij comfortabel omdat hij op bijna geen enkel moment onder druk werd gezet. De grote toernooifavoriet Levon Aronian, glansrijk winnaar van Tata Steel 2014, ging al in de openingsronde onderuit in het onderlinge duel. Een bijzonder instructieve technische partij overigens, waar Anands loperpaar Aronian helemaal in de vernieling speelde. Bijgevolg was de Armeen onmiddellijk op achtervolgen aangewezen, iets waar hij redelijk in slaagde. Met zeges tegen Mamedyarov, Svidler en een positioneel meesterwerk tegen Karjakin hees Aronian zich net voor de terugronde op gelijke hoogte van Anand. Het ongelukkige tiebreaksysteem speelde echter in het nadeel van de Armeen: bij een gelijke stand met Anand was de onderlinge mini-match beslissend. Met wit tegen Anand lukte het Aronian niet ondanks (of dankzij) zijn openingsexperiment 1. c4 c6 2. Pf3 d5 3. Db3!? de verdediging van Vishy te kraken.

Die andere topfavoriet – de held van het kandidatentoernooi in Londen – Vladimir Kramnik begon uitstekend. Een briljante zege tegen landgenoot Sergey Karjakin en een computerprecieze verdediging tegen Peter Svidler plaatsten hem in het kielzog van de leiders. Zoals algemeen geweten is, heeft Kramnik het vooral moeilijk om kansen te creëren met zwart, gezien zijn uiterst solide repertoire. Big Vlad probeert dus vooral met wit voluit voor de zege te gaan. Zijn witpartij tegen Aronian produceerde dan ook vuurwerk. Vladimir ging voluit voor de aanval. Zwart verdedigde heel inventief en in de tijdnoodfase liet Kramnik vermoedelijk de winst liggen.

Kramniks toernooi nam echter een dramatische wending na een verliespartij tegen Veselin Topalov. De twee heren kunnen elkaar niet luchten na hun incidentrijke wereldkampioenschapsmatch in 2006. Dat is er ook aan te zien: geen van beide spelers nam het initiatief om handen te schudden en er werden ook aparte persconferenties georganiseerd. Verliezen van zijn aartsrivaal lijkt Kramnik in zekere zin erg aangeslagen te hebben en de kwaliteit van zijn spel nam een diepe duik.

Ook de op voorhand als gevaarlijke outsider getipte Bulgaar kan onmogelijk tevreden terugkijken op de voorbije drie weken. De winst tegen Kramnik ontlokte hem het bijtende zinnetje “It was perhaps too deep for him”. Maar in het vervolg van het toernooi kwam ‘Toppy’ er zelf ook niet aan te pas. Nederlagen tegen het Russische duo Svidler en Andreikin en vooral de klap die Anand hem uitdeelde kwam hij niet meer te boven. Topalov eindigde op een eenzame laatste plaats met 6 uit 14.

Subtoppers kleuren het toernooi

In de tweede toernooihelft gingen alle blikken naar twee andere spelers die zich naar het voorplan geknokt hadden. Shakhriyar Mamedyarov en Sergey Karjakin konden mits winst tegen de leider nog aanspraak maken op het hoogste schavotje. Vooral de Azeri imponeerde met uiterst agressief en gedurfd schaak. Zijn Russische collega sprokkelde de punten op een meer gedegen manier: solide spel en teren op eindspeltechniek. Al kwam er ook af en toe een gelukje bij kijken. Het punt dat Kramnik zijn landgenoot cadeau deed met de onverklaarbare beginnersfout 7…dxc4?? zou samenzweringstheoretici aller landen moeten verenigen. Vladimir deed zijn kunstje trouwens nog eens over tegen Svidler met 32. Td4?? wat al het opgebouwde positionele voordeel in één vreselijke klap weggaf. De verklaring is simpel: blunders zijn onvermijdelijk. Zeker in de gespannen omgeving van een kandidatentoernooi krijgt elke zet een ondraaglijk gewicht. Als alle toeschouwers met hun (Houdini)vergrootglas toekijken, komt elke fout in haar volle lelijkheid naar voor. Kramnik zelf reageerde laconiek: “Met 9 uur slaap per nacht had ik nu een 100%-score. Ik heb alleen maar de keuze tussen slechte en vreselijke nachten. In deze partij [tegen Anand] was ik extra voorzichtig en deed ik een driedubbele blundercontrole!”

Maar ondanks dat het toernooi nooit ging vervelen, slaagde niemand erin om leider Anand echt te bedreigen. Eén voor één vielen de overige pretendenten af. Met een lange vechtremise in het onderlinge duel met Karjakin in de voorlaatste ronde, cruisete Anand naar de eindzege.

Hopen op ‘Vishy 2.0’?

De slotsom van Khanty-Mansiysk zal vele schaakfans ongetwijfeld niet bevallen. Het is immers moeilijk voor te stellen dat Anand wereldkampioen Carlsen deze keer wél het vuur aan de schenen zal leggen. Maar ondergetekende is niet pessimistisch. In het verleden is gebleken dat Anands niveau vaak te lijden heeft onder grote druk. De enorme media-aandacht in zijn thuisland voor de match van vorig jaar lijkt Anand bij momenten verlamd te hebben. Nu Vishy wereldkampioen af is, heeft hij niets meer te verliezen. Anand op zijn best speelt ‘smooth’, soepel schaak met een sterke praktische inslag.

In dit toernooi zagen we voor het eerst sinds lang weer enkele flitsen van de klasse van de Indische nr. 1. Aan motivatie zal het dit keer niet ontbreken bij Anand. Hij heeft de schaakwereld getoond dat hij er weer staat. Laat ons de fout niet maken om de ouwe ‘Tijger van Madras’ te snel af te schrijven. De wijnstok brengt meer druiven voort als hij jong is, betere als hij oud is.

De eindstand:

1 6 GM Anand Viswanathan 2770 IND 8½ 0 3 57,25
2 2 GM Karjakin Sergey 2766 RUS 7½ 0 3 51,75
3 4 GM Kramnik Vladimir 2787 RUS 7 2½ 3 49,25
4 5 GM Mamedyarov Shakhriyar 2757 AZE 7 2 3 48,00
5 1 GM Andreikin Dmitry 2709 RUS 7 1½ 2 48,50
6 7 GM Aronian Levon 2830 ARM 6½ 1½ 3 45,00
7 3 GM Svidler Peter 2758 RUS 6½ ½ 3 46,00
8 8 GM Topalov Veselin 2785 BUL 6 0 2 42,25

Glen De Schampheleire